اهداف اقتصاد اسلامیرویکرد اخلاقی آیات اقتصادی نشان هدف عالی نظام اقتصادی اسلام است. ۱ - توجه به اخلاق در اقتصاداقتصاد اسلامی در راستای رسیدن به اهداف میانی هم‌چون اقتدار اقتصادی ، ایجاد رفاه عمومی و فقر زدایی و ایجاد امنیت ، هیچ‌گاه از چارچوب ارزش‌های معنوی و اخلاقی خارج نمی‌شود. حرمت ربا و کسب درآمد از راه‌های نامشروع، ایثار دیگران بر خود و لزوم هم‌یاری و تعاون و... نمونه‌هایی از دستورات اسلامی در حوزه رفتارهای اقتصادی است. حتی پرداخت زکات که از واجبات مالی مسلمانان است، موجب تطهیر از ناپاکی‌ها و گناهان بیان می‌شود، بر این اساس تحکیم ارزش‌های معنوی و اخلاقی در تمامی فعالیت‌های اقتصادی مد نظر اسلام است، چنان‌که سفارش به بهره‌مندی از نعمت‌های خداوند در کنار رعایت اوامر الهی و یاد آخرت در قرآن آمده است: «و ابتَغِ فیما ءاتکَ اللّهُ الدّارَ الأخِرَةَ و لا تَنسَ نَصیبَکَ مِنَ الدُّنیا و اَحسِن کَما اَحسَنَ اللّهُ اِلَیکَ و لا تَبغِ الفَسادَ فِی الاَرضِ اِنَّ اللّهَ لا یُحِبُّ المُفسِدین». ۲ - حاکمیت سیاسی و اقتصادی اسلامجدای از جنبه‌های اخلاقی، حاکمیت سیاسی اسلام و برتری اقتصادی مسلمانان مورد توجه قرآن قرار گرفته است: «و لَن یَجعَلَ اللّهُ لِلکفِرینَ عَلَی المُؤمِنینَ سَبیلا». طبق نظر مفسران عدم سلطه کافران بر مؤمنان تنها مربوط به روز رستاخیز نیست، بلکه در صورت رعایت شرط ایمان همواره در برتری و اقتدار خواهند بود: «و لا تَهِنوا و لا تَحزَنوا و اَنتُمُ الاَعلَونَ اِن کُنتُم مُؤمِنین». هم‌چنین مسلمانان برای رویارویی با کافران به آماده‌سازی هر نیرویی که در قدرت دارند فرا خوانده شده‌اند: «و اَعِدّوا لَهُم مَا استَطَعتُم مِن قُوَّة و مِن رِباطِ الخَیلِ تُرهِبونَ بِهِ عَدُوَّ اللّهِ و عَدُوَّکُم» امر عمومی به آماده سازی نیرو ، به تهیه سلاح ، اسبان جنگی، ایجاد وحدت عمومی و... تفسیر شده است [۹]
تفسیر ماوردی، ج ۲، ص ۳۲۹.
که با توجه به وابستگی قدرت نظامی و سیاسی هر کشور در سطح بین‌المللی به توان اقتصادی آن، [۱۱]
اقتصاد سیاسی بین الملل، ص ۱۱.
به آن نیز قابل تعمیم است.۳ - اقتدار اقتصادی مسلمانانتوسعه و رشد در جهت رسیدن به اقتدار اقتصادی نیز مد نظر اسلام قرار گرفته است. بشارت عذاب در آیات ۳۴ـ۳۵ توبه : ۹ به زراندوزانی که اموال خود را در راه خدا انفاق نمی‌کنند، در کنار احادیثی که در تشویق توسعه معاش برای خانواده ، نکوهش مال راکد و سفارش به تلاش وقفه‌ناپذیر برای زندگی وارد شده است، می‌تواند در تأیید اهمیت رشد و توسعه در اسلام مورد توجه قرار گیرد. «هُوَ اَنشَاَکُم مِنَ الاَرضِ و استَعمَرَکُم فیها» خداوند انسان‌ها را آبادگران زمین قرار داده [۱۷]
تفسیر المنار، ج ۱۲، ص ۱۲۱.
و زمین را نیز قابل تغییر و تصرف آفریده است تا انسان‌ها از آن بهره گیرند: «هُوَ الَّذی جَعَلَ لَکُمُ الاَرضَ ذَلُولاً فَامشوا فی مَناکِبِها و کُلوا مِن رِزقِهِ و اِلَیهِ النُّشور». اما رشد اقتصادی در اسلام تنها معلول کار و تلاش انسانی و اسباب مادی نبوده و خداوند در قرآن وعده داده است که در پی ایمان و تقوای انسان‌ها، برکات زمین و آسمان را بر آن‌ها خواهد گشود: «و لَو اَنَّ اَهلَ القُرَی ءامَنوا و اتَّقَوا لَفَتَحنا عَلَیهِم بَرَکت مِنَ السَّماءِ و الاَرضِ»، چنان‌که کفر ، گرسنگی و ناامنی را در پی خواهد داشت: «و ضَرَبَ اللّهُ مَثَلاً قَریَةً کانَت ءامِنَةً مُطمَئِنَّةً یَأتیها رِزقُها رَغَدًا مِن کُلِّ مَکان فَکَفَرَت بِاَنعُمِ اللّهِ فَاَذقَهَا اللّهُ لِباسَ الجوعِ و الخَوفِ بِما کانوا یَصنَعون». این آیه جدا از این‌که گرسنگی و ترس و ناامنی را به سبب کفران نعمت و ناسپاسی آن آبادی بیان می‌کند، به اهمیت امنیّت و آرامش اجتماعی در توسعه و شکوفایی اقتصادی نیز توجه می‌دهد. امتنان خداوند بر قریش با نابودی اصحاب فیل و ایجاد امنیت اقتصادی برای سفرهای بازرگانی آنان که در سوره‌های فیل و قریش بدان پرداخته شده [۲۲]
مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۸۲۹.
نیز مؤید همین سخن است.۴ - تأمین رفاه عمومینظام اقتصادی اسلام تنها در صدد رفع نیازهای ضروری بشر نیست، بلکه رفاه عمومی و تأمین حیاتی آسان که در ضمن رشد و توسعه حاصل می‌شود را نیز مد نظر دارد: «و الاَنعمَ خَلَقَها لَکُم فیها دِفءٌ و مَنفِعُ و مِنها تَأکُلون و لَکُم فیها جَمالٌ حینَ تُریحونَ و حینَ تَسرَحون و تَحمِلُ اَثقالَکُم اِلی بَلَد لَم تَکونوا بلِغیهِ اِلاّ بِشِقِّ الاَنفُسِ اِنَّ رَبَّکُم لَرَءوفٌ رَحیم و الخَیلَ و البِغالَ و الحَمیرَ لِتَرکَبوها و زینَةً و یَخلُقُ ما لا تَعلَمون». بر اساس این آیات ، چهارپایان منافع فراوانی برای انسان‌ها هم‌چون استفاده در مصارف خوراکی، پوششی و حمل و نقل دارند؛ هم‌چنین زینت و شکوهی برای ایشان بوده و در کارهای مشقت بار، آنان را یاری می‌دهند. در آیه ۳۲ اعراف:۷ نیز به صراحت حلیت بهره‌مندی از زینت‌های خداوند و روزی‌های پاکیزه او بیان می‌شود: «قُل مَن حَرَّمَ زینَةَ اللّهِ الَّتی اَخرَجَ لِعِبادِهِ و الطَّیِّبتِ مِنَ الرِّزقِ قُل هِیَ لِلَّذینَ ءامَنوا فِی الحَیوةِ الدُّنیا خالِصَةً یَومَ القِیمَةِ». « زینت » را به لباس‌های آراسته [۲۶]
زاد المسیر، ج ۳، ص ۱۸۹.
و «طیبات من الرزق» را به روزی‌های لذت‌بخش و مورد علاقه تفسیر کرده‌اند. با این حال گاه در آیاتی رفاه و افزایش نعمت موجب سرکشی و طغیان انسان‌ها دانسته شده: «کَلاّ اِنَّ الاِنسنَ لَیَطغی اَن رَءاهُ استَغنی» که مخالفت قرآن با رفاه از آن تبادر می‌کند؛ اما در مقابل، وعده خداوند بر افزایش نعمت و برکات خویش در صورت پرهیزکاری و شکرگذاری بر این مهم دلالت دارد که بهره‌مندی از دنیا تا جایی که به سرمستی و رفاه‌زدگی و فراموشی خداوند نینجامد، مطلوب است: «و لَو اَنَّ اَهلَ القُرَی ءامَنوا و اتَّقَوا لَفَتَحنا عَلَیهِم بَرَکت مِنَ السَّماءِ و الاَرضِ» ۵ - فهرست منابعالاحکام السلطانیه والولایات الدینیه؛ احکام‌القرآن، جصاص؛ الاعتصام؛ اقتصاد؛ اقتصاد اسلامی (فصلنامه)؛ اقتصاد سیاسی بین الملل (تلاش برای کسب قدرت و ثروت)؛ اقتصادنا؛ الام؛ انفال و آثار آن در اسلام؛ انوار التنزیل و اسرار التأویل، بیضاوی؛ پیام‌های اقتصادی قرآن؛ تاج العروس من جواهر القاموس؛ تاریخ عقاید اقتصادی از آغاز تا پایان سوسیالیسم؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ تطور الفکر السیاسی الشیعی من الشوری الی ولایة الفقیه؛ تعاون؛ تعاون در اسلام و جامعه صنعتی؛ تفسیر العیاشی؛ تفسیر القرآن العظیم، ابن کثیر؛ التفسیر الکبیر؛ تفسیر المنار؛ تفسیر من وحی القرآن؛ تفسیر نمونه؛ جامع البیان عن تأویل آی القرآن؛ الجامع لاحکام القرآن، قرطبی؛ جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام؛ حاشیة المکاسب؛ الحدائق الناضرة فی احکام العترة‌الطاهره؛ الخراج و النظم المالیة للدولة الاسلامیه؛ خودآموز اقتصاد؛ در آمدی بر اقتصاد اسلامی؛ الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور؛ الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه؛ زاد المسیر فی علم التفسیر؛ زبدة البیان فی براهین احکام القرآن؛ شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام؛ الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیه؛ صحیح البخاری؛ صورة عن اقتصاد المجتمع الاسلامی؛ العمل والضمان الاجتماعی فی الاسلام؛ فقه القرآن، راوندی؛ قضایا اشکالیة فی الفکر الاسلامی المعاصر؛ الکافی فی‌الفقه؛ کتاب المکاسب؛ الکشاف؛ لسان العرب؛ اللمعة الدمشقیه؛ مبادی النظام الاقتصادی الاسلامی و بعض تطبیقاته؛ المبسوط فی فقه الامامیه؛ مجمع‌البحرین؛ مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن؛ مختلف الشیعة فی احکام الشریعه؛ مصباح الفقیه؛ معجم الفروق اللغویه؛ مفردات الفاظ القرآن؛ المقنعه؛ مکتب و نظام اقتصادی اسلام؛ من لا یحضره الفقیه؛ منهج الاقتصاد فی القرآن؛ الموسوعة الذهبیة للعلوم الاسلامیه؛ الموسوعة العربیة العالمیه؛ المهذب؛ میزان الحکمه؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ النظریة الاقتصادیة الاسلامیه؛ نظری به نظام اقتصادی اسلام؛ النکت والعیون، ماوردی؛ النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی؛ وسائل الشیعه. ۶ - پانویس
۷ - منبعدانشنامه موضوعی قرآن. رده‌های این صفحه : اقتصاد اسلامی | نظام های اسلامی
|